EKOPROJEKTOWANIE - przemysł a środowisko

Dynamiczny rozwój przemysłu spowodował konieczność większej niż dotychczas troski o środowisko – stąd rosnąca popularność systemów zarządzania środowiskowego.

Zrównoważony, odpowiedzialny oraz świadomy design dotyczy dziś każdej branży czy dziedziny gospodarki, począwszy od rezygnacji z toksycznych surowców oraz tworzenia w duchu upcyklingu, po budownictwo pasywne.

Normy środowiskowe

Idea przeciwdziałania negatywnemu oddziaływaniu na środowisko została zapoczątkowana na przełomie lat sześćdziesiątych oraz siedemdziesiątych XX wieku, jednak systemy zarządzania środowiskowego w swojej sformalizowanej formie funkcjonują na świecie dopiero od dwudziestu lat. Pierwsze procedury zarządzania środowiskowego stworzył Brytyjski Instytut Standaryzacji (1992 r.). Na ich założeniach Międzynarodowa Organizacja ds. Standaryzacji utworzyła serię norm ISO 14000, a Unia Europejska utworzyła Schemat Audytu i Zarządzania Środowiskowego (EMAS). Również dyrektywa UE w sprawie ekoprojektowania zobowiązuje producentów wykorzystujących energię do minimalizowania ich „energożerności” oraz do ograniczenia negatywnych skutków środowiskowych mogących wystąpić w całym cyklu życia produktu. Dopełnieniem tych wytycznych są dyrektywy dotyczące etykietowania energetycznego. Chcąc dodatkowo zachęcić polskich producentów, dystrybutorów oraz usługodawców do włączenia się w tę eko-rewolucję, Ministerstwo Środowiska ogłosiło konkurs „Eco Design”, w ramach którego nagradzane są produkty, których powstawanie i wykorzystywanie przez użytkownika odbywa się z poszanowaniem środowiska naturalnego.

Wprowadzenie norm środowiskowych i ogólna odmiana filozofii odpowiedzialnej produkcji sprawiły, iż producenci zmienili nie tylko procedury czy techniki zarządzania, ale również procesy produkcyjne, implementując ekologiczne rozwiązania już na etapie wstępnego projektowania, a dzięki etykietowaniu energetycznemu konsumenci mogą dokonać świadomych wyborów zakupowych.

Ograniczenie toksyn

Podsumowując zasady kolejnych organizacji, można pokusić się o przedstawienie kilku ogólnych zasad, jakimi powinni kierować się producenci, chcący zrealizować wymogi ekologiczne.

Główne znaczenie ma ograniczenie stosowania substancji toksycznych. Jeśli jest to naprawdę konieczne, należy spróbować zorganizować zamknięty obieg materiałów. W wielu przypadkach istnieje możliwość zamiany materiałów wykorzystywanych do produkcji. Procesy zastępowania materiałów bardziej ekologicznymi sposobami nie mogą być wdrażane wyłącznie ze względu na cenę. Kluczem do sukcesu jest trafny dobór surowca, który spełni określone wymagania i zoptymalizuje właściwości oraz cechy charakterystyczne dla danego produktu. Wielu producentów wybiera ten krok przy opracowywaniu rozwiązań produktowych w budownictwie oraz przemyśle motoryzacyjnym, ale także w zastosowaniach korzystających z technologii wymiany ciepła i innych rozwiązaniach przemysłowych. W tych przypadkach substytutem drewna, PVC, miedzi czy stali może być aluminium.

- "Aluminium jest od zarania ludzkości integralnym elementem środowiska naturalnego; jest trzecim po tlenie i krzemie najpowszechniej występującym pierwiastkiem w skorupie ziemskiej. Używanie produktów zawierających aluminium, zarówno niepowlekane jak i anodowane, nie powoduje zagrożenia dla środowiska czy zdrowia" – wyjaśnia Maciej Janik Menedżer Jakości z firmy Sapa Aluminium, producenta komponentów aluminiowych dla przemysłu.

Fot.: Sapa Aluminium (ruda boksytu)

Podstawowym surowcem do produkcji aluminium jest boksyt, którego największymi wytwórcami są Australia, Brazylia, Jamajka oraz Republika Gwinei. Rudę wydobywa się w kopalniach odkrywkowych, jednak powierzchnia pozostaje odkryta jedynie przez 5 - 10 lat, po tym czasie ulega rekultywacji. Aby zmniejszyć oddziaływanie na środowisko naturalne, eksploatowane złoża nabierają kształtu siatki kwadratów, między którymi pozostawia się nienaruszone obszary. Dzięki temu rekultywacja (rozumiana jako wypełnianie, sadzenie roślin oraz zasiedlanie przez zwierzęta) następuje nadzwyczaj sprawnie - tym bardziej, iż klimat panujący w tych obszarach sprzyja szybkiej odbudowie szaty roślinnej.

Zasady ekoprojektowania

Wbrew obowiązującemu trendowi na skracanie cyklu życia produktu, ekoprojektowanie nakłada na producenta wymóg umożliwienia użytkownikowi jego unowocześnienia i naprawy. Zapewnienie dostępności części zamiennych, siatki punktów serwisowych, a także odpowiedniego oznakowania i instrukcji ma tu podstawowe znaczenie. Stosowanie trwałych materiałów i odpowiedniej obróbki powierzchni w celu zabezpieczenia produktu jest kluczowe w procesie jego optymalizacji pod kątem zakładanej żywotności.

Mając na uwadze względy środowiskowe, warto przyjrzeć się też samej konstrukcji produktu. Ograniczenie liczby elementów ją łączących, unikanie zbędnego stosowania śrub i klejów oraz stosowanie inteligentnych rozwiązań geometrycznych przekłada się na wiele korzyści. W myśl wytycznych związanych z ekoprojektowaniem, prościej znaczy lepiej – stosowanie jednorodnych materiałów o nieskomplikowanych kształtach ułatwi zarówno transport, jak i późniejszy recykling. Tym bardziej, że poprawne przygotowanie materiałów do recyklingu wymaga bardzo skrupulatnego demontażu wszystkich komponentów.

Kolejnym parametrem, na jaki zwracają uwagę organizacje standaryzacyjne jest masa produktu. W celu jej zminimalizowania, zamiast litego drewna stosuje się płyty o strukturze plastra miodu, a w przypadku konstrukcji metalowych – komponenty aluminiowe, których niska masa właściwa odpowiada zaledwie jednej trzeciej masy właściwej stali lub miedzi

- "Weźmy na przykład samochody" – mówi Maciej Janik Menedżer Jakości, z firmy Sapa Aluminium - "umiejętne zastosowanie aluminium mogłoby spowodować zmniejszenie masy średniej wielkości samochodu nawet o 300 kg, ponieważ masa właściwa tego metalu odpowiada zaledwie jednej trzeciej masy stali czy miedzi. Należy przy tym zauważyć, że zmniejszenie masy o każde 100 kg powoduje zmniejszenie zużycia paliwa o średnio 0,35 litra/100 km, a emisji CO2 o 0,9 kg/100 km" – dodaje.

Fot.: Sapa Aluminium (panele fotoeolticzne w budownictwie pasywnym)

Recykling

W świetle danych publikowanych przez Komisję Europejską, całościowa ilość odpadów wygenerowanych w naszym kraju wynosi średnio około 400 kilogramów na osobę – w tym kontekście, na tle krajów członkowskich UE lokujemy się w połowie stawki. Jednak naszym dużym problemem jest ciągle niechęć do selekcjonowania odpadów oraz poddawania ich recyklingowi i to pomimo faktu, że segregacja odpadów stała się formalnym wymogiem. Z roku na rok współczynnik recyklingu ulega poprawie, ale nadal jesteśmy daleko za europejską średnią. Zagospodarowanie oraz odzysk papieru, kartonu i opakowań plastikowych idzie nam coraz lepiej, jednak nadal mamy kłopot z umiejętnym odzyskiwaniem szkła, a także z recyklingiem opakowań metalowych.

Sektory świadczące usługi dla użytkowników końcowych, jak branża transportowa, opakowań, budowlana oraz produkcji stali stanowią główne źródła aluminium poddawanego obróbce wtórnej. Przewiduje się, że w 2023 r. łączna ilość aluminium pochodzącego z recyklingu w tych sektorach wyniesie 26,5 mln ton – a że przetopienie istniejącego aluminium wymaga zaledwie 5% energii wymaganej do wyprodukowania go od zera, recykling staje się bardzo opłacalnym (także energetycznie) procesem. Dlatego złom jest coraz cenniejszym zasobem, a jego znaczenie wciąż rośnie.

W przypadku odzysku odpadów szczególnie ważne jest też zaangażowanie konsumentów – dlatego chcąc zadbać o środowisko, warto zaangażować się w czynności zwiększające ich świadomość ekologiczną. Ważnym czynnikiem wpływającym na zwiększenie ilości odzyskiwanych odpadów stają się więc działania edukacyjne i akcje uświadamiające, w rodzaju Dni Ziemi, dlatego powinno się włączyć je do swoich działań z zakresu CSR.

Dobra energia

Dla wielu przedsiębiorstw potrzeba oszczędzania energii w procesie produkcji jest sprawą oczywistą. Ale nie zapominajmy, że ogromne ilości energii pochłaniają również biurowce oraz budynki komercyjne.

W Europie budynki odpowiadają nawet za 40% całkowitego zapotrzebowania na energię. Wśród wielu inicjatyw dążących do racjonalizacji zużycia energii oraz pełnienia wymogów środowiskowych, znajdują się budynki zeroenergetyczne i budynki o dodatnim bilansie energetycznym. Oznacza to, iż w ciągu całego swojego cyklu życia wyprodukują one więcej energii odnawialnej niż jej zużyto do stworzenia ich elementów konstrukcyjnych, a także podczas eksploatacji obiektu, rozbiórki i ostatecznej wywózki gruzu. Aby to osiągnąć, wybiera się prawdziwe technologiczne innowacje, jak np. zintegrowane z bryłą budynku panele fotowoltaiczne, wymienniki czy pompy ciepła. Zmienia się również sposób myślenia o samej bryle obiektu i już na etapie projektowania wprowadza się optymalne dla przyszłego korzystania z energii słonecznej nachylenie połaci dachowych.

Ekoprojektowanie jest więc wyzwaniem dla wielu branż, nie tylko dla przemysłu. Jednak w pierwszej chwili wyzwania kreślone przez organizacje standaryzacyjne mogą wydawać się wysokonakładowe, każdy wykonany w tym duchu projekt będzie dobrą inwestycją w bezpieczeństwo i zdrowie przyszłych pokoleń.

Źródło: InplusPR, Sapa Aluminium